دانش علم‏جويى

كتاب حاضر بر آن است تا شيوه‏ى آموزش و تحصيل را آموزش دهد و بايسته‏ها و آسيب‏هاى نظام آموزشى موجود را بيان دارد. این نوشتار شامل موضوعات زیر است:

دانايى و توانايى

نشر دانش

تحديدها و تهديدهاى دانش‏اندوزى

دانايى و بى‏ادعايى

ستيز عالمان ظاهرگرا با دانايان حقيقت‏گرا

دانش صورى و بينش ربوبى

زمانمندى تحصيل دانش

دانش؛ نشانه‏هاى كردارى

دانش؛ تلاش بيچارگان

دانشمند واقعى

جزم و يقين

دانش هلاك كننده

توانايى تحمل دانش

دانش و بردبارى

صيقل دانش و روان

مدرسه؛ فرصتى محدود و گذرا

هياهوى دانشيان امروز

چگونگى شكل‏گيرى دانش

نور دانش

مرزهاى دانش

سير از جزيى به كلى

دانش دنيوى پل ورود به بينش ربوبى

استاد ماهر و كاردان

مغز شطرنجى و رياضى‏وار استاد

همراهى با استاد

تعليم استادمحور

مرزهاى استادمحورى

قرابت شاگرد و استاد

از دانش‏جويى تا سوادآموزى

نشر دانش نه تحصيل زالوگونه

تشكل‏هاى علمى

تشخيص مسير سعادت و شقاوت

شكست عنوان‏هاى بزرگ

شيوه‏ى نگارش كتاب‏هاى درسى

آگاهى از جايگاه هر دانش

دانش‏جويى هموار و ناهموار

علم فردى و جمعى

سخن‏شناسى

دانش و برخورد قهرآميز

دانش و سرمايه

سرمايه‏دار؛ حامى دانشمند

نگارش دانش يا تهوع مغز

دقت، و نه مطالعه‏ى فراوان

يارى به انديشه‏ها

صحيفه‏اى ماندگار و ابدى

لحظه به لحظه، نو به نو

مرزهاى دانش و تداخل علوم

مفاهيم معنوى و درك سطحى

توده‏هاى جامعه و گروه خواص

حكم كفر قشرى‏گرايان

فخر ناآگاهان

توانايى شنيدارى

ضعف ابليس

بدترين جاهلان

غفلت جهل

تشخيص خوب و بد در جاهلان

تشخيص ديدارى و بويايى

غربت دانش‏هاى قرآن كريم

تلاش استكبار براى ركود دانش‏هاى معنوى

دانش فنى

جامع دانش‏هاى عقلى و نقلى

فرازمانى بودن دانش و دانشمند

ويژگى‏هاى عالمان شيعى

سختى كار عالمان به مثابه‏ى حركت بر تيزى شمشير

اتاق فكر جامعه

شايسته‏سالارى و پالايش مدام جامعه‏ى علمى

گوناگونى ديدگاه‏ها و گسيختگى عالمان

از علم و معرفت سخن بسيار رفته و فراوان از آن ياد شده است؛ ولى آن‏چه نگارنده در اين‏جا مى‏خواهد از آن ياد كند پى‏آمدى است كه در معرفت وجود دارد و آن اين است كه علم و معرفت بايد توانايى معنوى و اقتدار ربوبى را همراه داشته باشد وگرنه علم و معرفت حقيقى و مطابق با واقع كه داراى ارزش صدق باشد نيست؛ بلكه تنها ادعا، اصطلاح و امرى صورى است. معرفتى كه اقتدار معنوى لازم را نداشته باشد و به عكس سبب ضعف معنوى گردد، بى‏معرفتى است. هر كس كه مى‏خواهد بداند چه‏مقدار علم و معرفت واقعى و حقيقى دارد بايد به ميزان اقتدار خود نگاه كند و هرچه ضعف در اقتدار معنوى و ربوبى ديده شود، به همان اندازه كمبود علم و معرفت دارد، آن‏چنان كه قرآن كريم مى‏فرمايد: «كَلاَّ لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ، لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ»؛ اگر كسى علم يقينى داشته باشد، به‏طور قطع دوزخ را مى‏بيند. عكس مستوى اين گزاره چنين است: اگر دوزخ را نمى‏بينيد به سبب آن است كه علم يقينى نداريد. ديدن امور غير صورى و ظاهرى از آثار اقتدار معنوى و داشتن يقين مى‏باشد. نمى‏شود كسى يقين داشته باشد و رؤيت با آن نباشد. كسى كه رؤيت ندارد، يقين نيز ندارد.

عالمان، اهل عرفان و معرفت، صاحبان برهان، منطق و حجت نبايد از اين نكته غفلت داشته باشند كه تمام قواعد، معلومات و دانش موجود در آنان چيزى جز صورت و ظاهر معرفت نيست؛ مگر آن‏كه زمينه‏ى تصرف در باطن و اقتدار عملى در آنان رخ نموده باشد و بر اساس اين اصل، كسى نبايد بدون اين‏گونه آثار خود را عالم و اهل معرفت بداند.

اهل معرفت و عرفان افزوده بر علم، داراى اقتدار روحى و معنوى مى‏باشند و به مقدارى كه علم و معرفت دارند داراى اقتدار نيز مى‏باشند. كسانى كه تنها قواعد و اصطلاحات يا قياس، تمثيل و مغالطه را علم مى‏شمارند، دور از اين اصل و بدون بهره از معنويت ربوبى هستند.

البته بايد مراتب علم و اقتدار را در تمامى شؤون از نظر دور نداشت و دانست كه علم و اقتدار، مراتب فراوان و گسترده‏اى دارد. كسى كه علمى دارد و مى‏تواند بر اساس آن عمل نمايد، خود نوع و مرتبه‏اى نازل از اقتدار را دارد و فردى كه علم و دانش‏هاى فراوانى دارد و اوامر و نواهى حق تعالى را مى‏داند؛ ولى نمى‏تواند يا نمى‏خواهد به آن عمل نمايد، جاهلى بيش نيست كه خود را در صورت و ظاهر عالم مى‏پندارد. نخستين مرتبه‏ى اقتدار علمى، عمل به آن علم است و بعد از عمل، آثار ديگرى از آن ظاهر مى‏گردد؛ زيرا عمل به علم، قوت اراده و استحكام نفسانى را مى‏طلبد و همين امر از آثار علم مى‏باشد. بر اين اساس است كه مى‏گوييم كسى كه اوامر و نواهى و احكام الهى را مى‏داند ولى به آن عمل نمى‏كند و كسى كه خود را عالم مى‏داند ولى اقتدار و اراده‏ى كنترل دست، چشم، دهان، اعضا و جوارح خود را ندارد، جاهل مى‏باشد؛ هرچند همه او را به نام «عالم» بخوانند؛ زيرا ضعف اراده، اثر علم نيست و علم نيز بدون اثر نمى‏باشد؛ پس كسى كه يك سال ـ براى نمونه ـ درباره‏ى دلايل نماز شب تحقيق مى‏كند ولى نماز شب نمى‏خواند، به حقيقت نماز شب راه نيافته و جاهل است؛ هرچند تمامى دلايل نماز شب را به حافظه‏ى خود سپرده باشد. هم‏چنين كسى كه حق تعالى را ترسيم مى‏كند و از مراتب تعينات دم مى‏زند و اسما و صفات الهى را بيان مى‏دارد؛ ولى حق تعالى و تعينات ظهورى حق را نمى‏بيند، در حقيقت جاهل است؛ هرچند ظرايف عرفانى را به‏خوبى پى‏گيرى نمايد و از آن سخن براند.

كسانى كه آثار عملى مفاهيم و معانى حقيقى را ندارند، بايد بدانند كه درگير خيالات هستند نه علم، و گرفتار شبيه هستند نه حقيقت، و در معركه‏ى حقيقت، تعزيه و شبيه‏سازى مى‏كنند و بس. عالمان اهل معرفت و معنا و افرادى كه چون شمع سراپا سوز، درد، اشك و آه مى‏باشند و چشمى باز و دلى روشن دارند، گاه مى‏شود كه اهل ظاهر و صورت را ـ هر كس كه باشد ـ اهل علم و معرفت مى‏پندارند؛ هرچند آنان در صورت رشد و كمال، مزوران را به نيكى مى‏شناسند. برخى نيز در اين وادى دچار توهم مى‏گردند و چنين عناوين معنوى را بر خود مى‏بندند و بر آن دل خوش مى‏دارند در حالى كه حقيقتى از آن را در وجود خود ندارند.

كسى كه چيزى نمى‏بيند و پرده‏اى براى وى كنار زده نمى‏شود و به جايى راه نمى‏يابد و چيزى جز ظاهر نمى‏شناسد، چگونه خود را عالم مى‏داند. عالم كسى است كه بدون چشم سر مى‏بيند و مى‏تواند بدون دست و پا كار كند و بدون زبان سخن گويد و بدون گوش بشنود. خاطرنشان مى‏شود هيچ‏گاه نبايد صاحبان ادعا را با اين گروه يكى دانست. صاحبان ادعا از اهل ظاهر نادان‏تر هستند؛ زيرا نفس ادعا ـ آن‏هم به دروغ ـ گمراهى و خيانت به اهل معناست؛ به‏ويژه آن‏كه اهل معنا، هرگز داعيه‏ى دورويى ندارند و اهل كتمان، پنهان و اظهارگران، خود ضعيفان و گمراهان هستند