تعامل نرم و ديجيتال

این کتاب به بیان مباحثى پيرامون چالش‏هاى فقه و اخلاق و استفتاءات شركت‏هاى هرمى، چاپ و نشر مكتوب و ديجيتال و روابط زن و مرد می پردازد. نوشتار حاضر شامل چهار بخش با عناوین زیر است:

گفتار اول: مناسبات فقه و اخلاق و تمايزات آن دو

گفتار دوم: تجارت الكترونيك و شركت‏هاى هرمى

گفتار سوم: احكام چاپ و نشر

گفتار چهارم: روابط زن و مرد

دانش اخلاق از دانش‏هاى مهجور در حوزه‏ها در اين زمان است و انديشمندان حوزوى در حال حاضر كم‏تر با نگاهى تخصصى به آن روى مى‏آورند. هم‏اينك مهندسى اين دانش و كشف رابطه‏ى آن با ديگر علوم و نيز نسبت آن با دين نيازمند تحقيق‏هاى ژرف‏پژوهانه است. در اين رابطه، كارگروه اخلاق و تربيت دفتر تبليغات اسلامى پرسش‏ها و چالش‏هاى محل بحث را با نگارنده به بحث گذاشت اما متن اين مصاحبه در جزوه‏اى كه آن گروه ترتيب داده بود نيامد و براى نخستين بار در اين كتاب نشر مى‏يابد.

در اين مصاحبه از مناسبات فقه و اخلاق و ارتباطات ميان اين دو علم پرسيده شده و گفته شده است مبناى فقه «حق» است و «فقه» مجموعه‏ى معرفتى اعم از اخلاق، اعتقاد و احكام است كه در مقام ثبوت مجموع دين به عنوان «حق» بايد در كنار هم بيايد اما در مقام اثبات و در متن خارج و واقع، به علت تخصصى شدن علوم، اين سه علم؛ يعنى فقه، كلام و عقايد و نيز اخلاق بايد از هم جدا گردد و تبارشناسى اين امر نيز ذكر گردد و ملاك‏ها و تمايزهايى كه مى‏تواند به عنوان مهندسى علوم، دو علم فقه و اخلاق را از هم بازشناسى نمايد و در راستاى تخصصى كردن دانش‏ها به صورت مستقل در نظر گرفته شود، فهرست گردد. تفاوت‏هايى كه در موضوع فقه و اخلاق وجود دارد و تمايزهاى ميان آن دو و معيار تشخيص و بازشناسى گزاره‏هاى فقهى از اخلاقى و نحوه‏ى تحول‏پذيرى اين علوم بررسيده شود.

بايد اعتراف كرد فقه موجود تنها توانسته است به بخشى از فقه عظيم شيعه دست يابد و پاره‏اى از مباحث آن به صورت بكر مانده است. فقه ما بيش‏تر به امورى صورى و ظاهرى پرداخته است و نسبت به آن‏چه در دنيا به نام حقوق شناخته مى‏شود و نيز نسبت به برخى از مسايل اخلاقى به‏ويژه اخلاق حرفه‏اى كه برخى از مسايل آن بعد فقهى دارد چيزى ارايه نداده است. نبود شناخت ملاكات احكام نيز بر نارسايى و محدود شدن آن افزوده است. هم‏چنين بسيارى از عالمان حتى در تحليل مسايل عقلى، انسان‏ها و تمامى پديده‏ها را به صورت تفكيكى لحاظ مى‏كنند در حالى كه عالم هستى نظامى اشاعى دارد. اين در حالى است كه ما حتى در زندگى روزمره و مسايل فقهى و سياسى خود بايد اشاعى بينديشيم، نه تفكيكى.

اما گفتار دوم، در مقام ثبوت، حكم فقهى شركت‏هاى هرمى و تجارت الكترونيكى در شبكه‏ى جهانى اينترنت تبيين شده است و در مقام اثبات، گفته شده درست است فعاليت شركت‏هاى هرمى نوعى كاسبى و معامله است اما در فضاى اينترنت و در كار با اين شركت‏ها بسيار پيش مى‏آيد كه سطح بالاتر، كسى را كه در لايه‏ى پايين است به زمين مى‏زند يا اكانت او را با زور و تهديد مى‏ربايد و حساب او را خالى مى‏نمايد و گاه سياه بازى‏هايى پيش مى‏آيد. اين نوع تجارت، مشكلات خاص خود را دارد و نياز به تبحر و آشنايى دارد و بسيارى از افرادى كه وارد اين شركت‏ها مى‏شوند به سبب نداشتن اطلاعات كافى به زمين مى‏خورند. نظام نيز با توجه به ريزش‏هاى فراوان آن، اجازه‏ى فعاليت به آنان نمى‏دهد؛ زيرا مى‏داند بسيارى از آنان در اين كار ناشى و ناآگاه هستند و پول خود را از دست مى‏دهند و فردا انتظار دارند نظام براى آنان كارى بكند در حالى كه اصل شركت آنان حق حسابى به دولت نداده تا وظيفه داشته باشد از مشتركان آن به عنوان شهروند حمايتى داشته باشد. اينان نيز در صورتى از لحاظ شهروندى مورد حمايت قرار مى‏گيرند كه مطيع قانون باشند و با چنين تخلفى، فعاليت آنان هر پى‏آمدى داشته باشد بر عهده‏ى خود آنان است و دولت چيزى را ضمانت نمى‏كند.

گفتار سوم اين كتاب پاسخ به مجموعه استفتاءاتى با موضوع نشر مكتوب و ديجيتال كتاب و احكام آن را ارايه مى‏دهد. در اين مجموعه، از حكم تورم بر ارزش افزوده‏ى كتاب، خسارات ناشى از ممنوعيت‏هاى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى يا از عوامل فنى يا تعويق نشر كتاب، نشر كتاب‏هاى مشابه، واگذارى امتياز نشر كتاب از سوى ناشر به ناشرى ديگر، مسؤوليت‏هاى قانونى متوجه بر برخى از كتاب‏ها پس از نشر آن، حق (دائمى و موقت) تأليف، ترجمه، نوشته يا چاپ كتاب و تأثير مرور زمان بر آن، چاپ كتاب‏هاى عكس و نقاشى و نيز كتاب‏هاى مذهبى و قرآن كريم و نسخه‏بردارى و تكثير از نرم‏افزارهاى كامپيوترى گفته مى‏شود.

اما گفتار پايانى اين كتاب، از عقد موقت و شرايط اجرايى آن، غنا و موسيقى، نماز نافله، جواز استمنا براى درمان‏هاى پزشكى، نظام مشاعى عالم هستى، شرايط اجراى حدود، سلام دادن به زنان و نگاه به فيلم‏هاى مستهجن مى‏گويد كه يكى از مقلدان، خواستار حكم آن گرديده است.