پيش‏گفتار

موجودى كه هر يك مصداقى از آنيم، به‏خوبى با آن آشناييم و با همه‏ى صفات، حالات، ويژگى‏ها و آثار آن تنگاتنگ درگيريم و با اين حال، از گستره‏ى وجودى، دامنه‏ى ابعاد، و دوردست زواياى وى بى‏خبريم چيست؟ ماهيت، محتوا و موجودى او كدام است؟ به‏راستى ، حقيقت انسان چيست؟

اگر نگوييم اصلى‏ترين پرسش، دست‏كم يكى از اساسى‏ترين دغدغه‏ها براى بشر در دامنه‏ى تاريخ و گستره‏ى زمان، پرسش از حقيقت ، هويت، ذات و نهاد خود اوست. آدمى هميشه و همواره خواسته است كه «خود» را بازشناسد و از بيرون، درون، زوايا و از اسرار خويش آگاهى يابد. تا چه اندازه بشر در اين كوشش مديد، تلاش‏هاى بايسته داشته و به نتايج شايسته دست يافته است، از خود او بايد پرسيد و به مآل اين جستجو بايد نگريست.

در سير اين ماجرا، از اصل‏ها و ايده‏ها و نيز برداشت‏ها و

صفحه ی 7

*********

پيام‏هاى مكاتب بشرى نبايد غفلت ورزيد. در طول عمر چند هزار ساله‏ى انسان بر كره‏ى ارض مكتب‏هاى فكرى، علمى، فلسفى و اجتماعى بسيارى پديد آمده‏اند كه هر يك پيرامون عالم وجود و پيكره‏ى عظيم هستى و موضوعات، عناصر و اجزاى آن سخن‏ها گفته و اصل‏ها و قاعده‏ها بنا نهاده‏اند. وجود انسان و سيماى بود و نمود او نيز به عنوان يكى از اصلى‏ترين اركان و شاخص‏ترين چهره‏هاى عالم هستى، از شمار اين سوژه‏ها غايب نبوده و همواره در تيررس افكار و نظريات تند و تيز و گاه ملايم و متعادل و زمانى كند و نارس اين مكاتب قرار داشته است.

در اين باب، هر يك از اين مكتب‏ها سخنى گفته و فرهنگ و ديدگاهى پديد آورده‏اند و هر كدام «انسان» را به گونه‏اى ديده و به شكلى تصوير نموده‏اند كه نوشتار حاضر، اين پژوهه را به بررسى ديدگاه داروين در چگونگى پيدايش انسان و نظرگاه رهبران و پايه‏گذاران كمونيسم و ديدگاه رايج مادى گرايى درباره‏ى انسان و نقد آن ويژگى مى‏دهد.

سوگ‏مندانه بايد گفت: غالب فرهنگ‏ها و مكتب‏هاى بشرى بر بشر و شناخت او آگاهانه و ناآگاه ستم روا داشته و به خوبى از عهده‏ى شناخت و شناساندن وى بر نيامده‏اند.

در اين ميان، دين اسلام به عنوان شريعتى كامل و جامع و مكتبى كهن و ماندگار در اين موضوع ديدگاهى روشن و مبرهن

صفحه ی 8

*********

دارد و ديدى باز و همه‏جانبه گشوده است. بايد گفت: كامل‏ترين سخن و پيام در اين باب از سوى اين دين قويم ارايه شده؛ بلكه اذعان بايد نمود كه نظريه‏ى اسلام در شناخت انسان ره‏آوردى نو و متدى جديد، منطقى، مستدل، معقول و مطابق وجدان و فطرت بشرى است كه پژوهه‏ى حاضر سعى در شناساندن آن دارد.

وآخر دعوانا أن الحمد للّه‏ ربّ العالمين

صفحه ی 9

*********