نعمت فراموشی

گرد غفلت و فراموشی نعمتی است تا آدمی حزن گذشته و اندوه پیشین را با خود نداشته باشد و با امید و اندیشهٔ آینده زندگی کند و لذت ببرد. همین غفلت هاست که آدمی را در ناملایمات زندگی تسکین می دهد و او را به تلاش برای ساخت آینده وا می دارد.

مدیر ناکارآمد

در جامعهٔ اسلامی اگر مدیر یا مسؤولی ناکارآمد باشد و خود از مقام خویش کناره‌گیری نکند یا با آن که می داند شایستهٔ چنین مسؤولیتی نیست، آن را بپذیرد، عدالت خویش را از دست داده و به خودی خود از این مسؤولیت منعطل شده است بدون آن که نیازمند استعفا یا برکناری باشد.

طبعی بودن پیمودن راه راست

پیمودن راه و مسیر مستقیم و کوتاه طبیعی هر موجود است. مرحوم بوعلی گوید اگر الاغی در زاویه ای از شکلی مستطیلی باشد و علوفه ای در زاویهٔ روبه روی وی که امتداد وتر آن شکل است گذاشته شود، الاغ برای رسیدن به علوفه، از ضلع های آن مستطیل عبور نمی کند، بلکه وتر آن را می پیماید تا زودتر به علوفه برسد. البته وی با وجود بدیهی بودن این امر حتی در نظرگاه حیوانی، آن را مدلل می سازد و فیلسوف نیز کسی است که برای پذیرش هر چیزی دلیل داشته باشد وگرنه از دقت عقلی برخوردار نیست.

رفتارهای ناهمگون

هر چیزی که نامتعارف و غیر معمول باشد، نشانهٔ وجود مشکلی در صاحب آن است. این کار در نحوهٔ راه رفتن، لباس پوشیدن، ریش و مو گذاردن و به طور کلی در تیپ و مد بیش‌تر دیده می شود.

نگاه تجاوزگرانه

تجاوز به دیگران دامنهٔ گسترده ای دارد و منحصر به گرفتن یخهٔ دیگران یا دشنام و فحاشی یا تصرف غاصبانه در ملک و اموال دیگری نیست و مواردی مانند چشم انداختن به خانهٔ بیگانه تا خیره نظر کردن به دیگری را در بر می گیرد. نگاه خیره از دومین نگاه مستمر و پی در پی شروع می شود که می تواند امتداد و کششی واحد داشته باشد.

لزوم مجتهد نبودن قاضی

در حکومت دینی، قاضی باید عالم به فتوایی باشد که برای حکومت معیار است و در چنین حکومتی منصب قضا را به هیچ وجه نمی توان به کسی داد که به اجتهاد رسیده است؛ چرا که مجتهد تنها به فتوای خود عمل می نماید و در احکام اختلافی، نمی توان معیار و راه حلی برای رفع اختلاف داشت و در نتیجه، برای حکومت دینی ایجاد مانع و مزاحمت می نماید.

مبارزه با برده داری

اسیران جنگی در هر آیینی همواره به عنوان غلام یا کنیز مورد استفاده قرار می گرفتند و فرزندان آنان نیز آزاد به شمار نمی رفتند، اسلام نخست این مسأله را پذیرفت اما با ظرافت خاصی کاری نمود که نظام برده‌داری از جامعهٔ مسلمانان ریشه کن شود؛ چرا که اسلام آزادسازی برده را کفارهٔ بسیاری از گناهان قرار داد یا آن را تشویق نمود تا آنان نیز به آزادی اولی و اعطایی از سوی خداوند به تمامی بندگان باز گردند.

دل‌بستگی به خداوند

اگر آدمی در گرفتاری ها و مشکلات و حوادث شوم روزگار تنها به خداوند متعال دل‌بستگی داشته باشد، هرگز زمین‌گیر نمی شود و هاله ای از یأس و حرمان، او را فرا نمی گیرد. آن کس که در حوادث روزگار و مشکلات زندگی مأیوس می شود، یا ایمانی ضعیف به حق تعالی دارد و توجیهی منطقی برای ایمان خود ندارد یا آن‌که ایمان ندارد، وگرنه مؤمن هیچ‌گاه تسلیم ناملایمات ریز و درشت زندگی نمی گردد.

کمک از گذشته برای حرکت آینده

در همهٔ عوالم همه چیز از کم به زیاد و از نقص به کمال و از پایین به بالا حرکت می کند. انسان همواره به سوی کمال خود؛ هرچه که باشد، گام بر می دارد. او نخست کمال اولی خود را می سازد و سپس از آن به سوی کمال بعدی حرکت می نماید. هر انسانی در حرکت به سوی کمال خود این‌گونه است. او از گذشته کمک می گیرد و رو به آینده می رود و نخست آیندهٔ کمالی خود را می سازد و سپس به آن دست می گذارد و خود را مقداری بالا می کشد و دست آخر با پا، روی آن قدم می گذارد و تمام قد می ایستد، در حالی که کمال بعدی خود را به دست گرفته و برای کمال بالاتر طرح و برنامه می ریزد. این قاعده در همهٔ مراتب و در همهٔ عوالم حکم فرماست.

راه کمال؛ هم درکی با اهل درد

آیا ممکن است فردی چنان رشد کند و خود را از مراتب فرودین ناسوت به مراحل عالی و برتر آن بر کشد و به جایی رسد که مشکل همهٔ انسان‌ها را درک نماید. اگر چنین کسی سرمایه داری برای فقیر و فقیری برای سرمایه دار، بیماری برای طبیب و پزشکی برای بیمار، معلمی برای دانش آموز، دانش آموزی برای معلم، پدری برای فرزند، فرزندی برای پدر، دوستی همسال فرزند، دوستِ دوست، دوستِ دشمن، دشمنِ دوست و دشمنِ دشمن همه را با هم درک نماید و همه را همان‌گونه که هستند ادراک نماید و بفهمد و این روحیه را در خود داشته باشد تازه می تواند مسیر ناسوت را در انسان دنبال کند و بگوید من در رأس انسان‌ها و بالاترین انسانم که همه را می یابم.